Google Play SterHemel voor Android – Hemel vannacht – Waarneemweer – Hemelkaart – Opkomst en ondergang – Astrokalender – Hemelkaart – Maanfasekalender Google Play YouTube Google agenda Facebook Twitter

Uitleg bij de hemelkaarten

interactieve hemelkaart - dagelijkse hemelkaarten - maandelijkse hemelkaarten - kaart van de vaste sterrenhemel - algemene informatie (objecten, gebruik)

Interactieve hemelkaart

De interactieve hemelkaart die standaard wordt geladen is een kaart voor de hele hemel. Het aardige aan de interactieve kaarten is dat je zelf de datum en het tijdstip kunt instellen waarvoor je een kaart wilt zien. De standaardkaart is bedoeld om snel een idee te krijgen van de sterrenhemel op een bepaald moment. Aangezien je zelf het tijdstip invult, kloppen de posities, fase en magnitudes van Zon, Maan en planeten altijd precies. De kaart toont een min-of-meer realistische kleur voor de hemel; overdag is deze blauw, midden in de nacht zwart. Bij schemering is de hemel lichter en zijn zwakke objecten niet te zien. Overdag worden alleen Zon, Maan en planeten weergegeven.

Instellingen

Je kunt de datum en het tijdstip waarvoor je een kaartje wilt maken zelf instellen. Onder het kaartje is een aantal knoppen te vinden waarmee de instellingen van het kaartje kunnen worden gewijzigd.

Datum: selecteer onder ieder van de drie koppen de dag van de maand, de maand en het jaartal uit een lijst.

Tijd: selecteer het uur van de dag en de minuten van het uur.

Nadat de gewenste datum en het gewenste tijdstip zijn geselecteerd, zorgt een klik op Maak deze kaart voor de generatie van de hemelkaart van dat moment.

Behalve het instellen van datum en tijdstip, zijn er drie andere opties.

Kaart: Behalve voor een kaart van de gehele hemel kun je kiezen voor een horizonkaart in een van de vier hoofd-windrichtingen. Deze kaarten laten dus een kleiner deel van de hemel zien en zijn daarom gedetailleerder (d.w.z. bevatten zwakkere hemelobjecten).

Kleur: Naast de standaard kleurenversie bestaat de keuze voor een printversie. De printversie toont zwarte sterren op een witte achtergrond, wat minder inkt kost en gemakkelijker zichtbaar is bij duisternis.

Afmeting: Hier kun je de gewenste grootte van de kaart (in pixels) opgeven. De opgegeven afmeting is de verticale afmeting. Grotere kaarten zijn gedetailleerder dan kleinere kaarten en tonen dus zwakkere objecten.

Nadat de gewenste instellingen zijn geselecteerd, zorgt een klik op Maak deze kaart voor de hemelkaart met deze instellingen.

Verdere opties

Verdere mogelijkheden zijn:

Kaart afdrukken: Zet Kleur op "Print" en klik op "Maak deze kaart". Klik vervolgens op het kaartje, zodat het in een nieuw venster opent. Onder het kaartje vind je een knopje "Kaart afdrukken".

Voorkeursinstellingen bewaren: Het is mogelijk door een beetje typen in de adresbalk jouw voorkeursinstellingen op te slaan in je bookmarks of favorieten. Wil je bijvoorbeeld altijd een kaart van het huidige tijdstip, maar van de zuidelijke horizon (wr=z), in printkleuren (kleur=print) en met een grootte van 500 pixels (afm=500), typ dan het adres:
https://hemel.waarnemen.com/applets/hemelkaart.cgi?wr=z&kleur=print&afm=500
in je adresbalk, laad de pagina en sla deze op in je bookmarks (Ctrl-D in Firefox).

Legenda

Linksboven de hemelkaart, of linksonder de horizonkaarten vind je een lijstje met Zon, Maan en planeten die op dat moment boven de horizon zijn. Rechtsboven of rechtsonder is een lijstje met de verklaring van deepsky-objecten afgebeeld. Linksonder zijn de datum en het tijdstip van het kaartje afgedrukt, evenals de hoogte van Zon en Maan op dat moment. Rechtsonder vind je een legenda voor de magnitude van de sterren en planeten.

Zie ook de algemene informatie over de sterrenkaarten en een aanwijzing voor het gebruik ervan.

Ga naar de interactieve hemelkaart.

Dagelijkse hemelkaarten

Iedere dag worden er drie kaarten voor drie verschillende tijdstippen getoond: avond, nacht en ochtend. De drie kaarten geven de gehele hemel weer en gelden voor één nacht, de kaarten van de nacht- en ochtendhemel zijn dus voor de volgende dag. Rond 10 uur 's ochtends worden de kaarten 'ververst' voor de volgende nacht.

Het precieze tijdstip voor een hemelkaart hangt af van de seizoenen; 's winters is het immers veel vroeger donker en later licht. De kaarten voor de avond en ochtend zijn voor het tijdstip waarop de Zon 12° onder de horizon staat, afgerond op het dichtstbijzijnde halve uur. Het precieze tijdstip van de kaart staat links onderin de kaart vermeld. Voor midzomer geldt dat de Zon pas na middernacht meer dan 12° onder de horizon staat. De kaarten voor 21 juni hebben dus alle als datum 22 juni!

De hemel is op alle kaarten donker afgebeeld, hoewel de kaarten voor avond en ochtend eigenlijk voor de schemering gemaakt zijn. Door de hemelachtergrond zwart te maken is de kaart echter beter te lezen. Het feit dat de kaarten voor de schemering gemaakt zijn is in de zomer zelfs onvermijdelijk. Het geeft bovendien de kans om de binnenplaneten Mercurius en Venus op de kaarten terug te vinden.

Zie ook de algemene informatie over de sterrenkaarten en een aanwijzing voor het gebruik ervan.

Ga naar de dagelijkse hemelkaarten.

Maandelijkse hemelkaarten

De maandelijkse hemelkaarten lijken op de dagelijkse, maar worden eens per maand ververst. Er zijn kaarten voor het begin en midden van iedere maand, zo dat er nooit (veel) meer dan twee weken tussen twee kaarten zit. Bovendien wordt de kaart voor iedere dag tweemaal weergegeven: eenmaal voor de ochtend en eenmaal voor de avond. Het precieze tijdstip waarvoor een kaart geldt wisselt met de seizoenen en staat op de kaart aangegeven.

Anders dan voor de dagelijkse kaarten is dat niet alleen een kaart voor de hele hemel (H) beschikbaar is, maar ook voor de horizon van de vier belangrijkste windrichtingen (N,O,Z,W). Deze 'horizonkaarten' laten een kleiner gedeelte van de sterrenhemel zien, hebben dus een grotere schaal en zijn dus nauwkeuriger. Bovendien laten ze meer (zwakkere) objecten zien.

Omdat de maandelijkse kaarten voor een periode van ongeveer twee weken gelden, veranderen de posities van de planeten een klein beetje. Over het algemeen is dit zo weinig, dat dit niet veel uitmaakt (met als mogelijke uitzondering Mercurius). De Maan verandert echter continu van positie. Om die reden zijn er meerdere maanbeeldjes aangegeven in de kaarten, voor iedere tweede dag. Het nummer bij het maanbeeldje geeft aan op welke dag de Maan op die positie staat.

Zie ook de algemene informatie over de sterrenkaarten en een aanwijzing voor het gebruik ervan.

Ga naar de maandelijkse hemelkaarten.

Kaart van de volledige vaste sterrenhemel

De vaste hemelkaart toont de (over maanden tot jaren gemeten) vaste sterrenhemel, en dus geen Maan, planeten en andere objecten die tot het zonnestelsel behoren. Anders dan de andere kaarten geldt deze kaart niet voor een bepaalde plaats op Aarde, of voor een bepaald tijdstip. De kaart toont bijvoorbeeld ook het deel van de zuidelijke sterrenhemel dat niet zichtbaar is vanuit de Benelux.

De kaart is opgedeeld in vier delen; de gebieden rond de noord- en zuidpool hebben ieder een aparte kaart. Deze kaarten beslaan het deel van de hemel met declinaties van respectievelijk +30° – +90° en -30° – -90°. Het gebied rond de evenaar is opgedeeld in twee kaarten. De eerste kaart toont het gebied met een rechte klimming rond 0 uur: van 16, 17, ..., 23, 0, 1, ..., 8 uur. De tweede kaart beslaat het gebied rond 12 uur: 4, 5, ..., 19, 20 uur. Beide kaarten tonen de sterrenhemel tussen de declinaties -60° en +60°.

Zie ook de algemene informatie over de sterrenkaarten en een aanwijzing voor het gebruik ervan.

Ga naar de kaart van de vaste sterrenhemel.

Algemeen

Sterren

Sterren zijn als witte puntjes aangegeven, waarbij de grootte van de stip een maat is voor de helderheid. Alle sterren die ingetekend staan zijn op een heldere, donkere nacht met het blote oog te zien. De zwakste sterren hebben een helderheid van magnitude +4,7 voor de hemelkaarten en +6,0 voor de horizonkaarten. Een legenda voor de sterhelderheden bevindt zich linksonder de kaarten. De blauwe lijnen tussen de sterren geven de sterrenbeelden aan, met in blauwe letters de Latijnse afkorting van ieder sterrenbeeld aangegeven. De volledige en Nederlandse namen van de sterrenbeelden vind je in deze lijst met sterrenbeelden. De helderste sterren zijn aangeduid met een Griekse letter, de zogenaamde Bayer-aanduiding. Het idee hierachter is dat de helderste ster van een sterrenbeeld de letter α krijgt, de tweede β, enzovoort. In werkelijkheid klopt dit lang niet altijd, maar de symbolen zijn niet aangepast toen nauwkeuriger helderheidsbepalingen beschikbaar werden. Zo is de ster α Orionis, de “eerste” ster van het sterrenbeeld Orion, zwakker dan β Ori. In de horizonkaarten is van de allerhelderste sterren de naam weergegeven, bijvoorbeeld Betelgeuse en Rigel voor α en β Ori.

Maan en planeten

Planeten staan aangeven als gele stippen, waarbij de grootte van de stip een maat is voor de helderheid. Bij iedere planeet staat met een symbooltje aangegeven om welke planeet het gaat. Linksboven de kaart (linksonder in het geval van een horizonkaart) is een lijst met de op dat moment zichtbare planeten, Maan en Zon. De Maan wordt weergegeven als een kleine afbeelding met de juiste fase en positiehoek. De Maan is (ongeveer 8 keer!) te groot weergegeven om de afbeelding duidelijk zichtbaar te maken. Ook de Maan is te vinden in de lijst. Maan en planeten bevinden zich altijd in de buurt van de ecliptica, aangegeven met de gele stippellijn.

Meteorenzwermen

Rond het maximum van een meteorenzwerm zijn meteoren te vinden op het kaartje. Deze zijn te herkennen als streepjes die in het midden wat dikker zijn dan aan de uiteinden. Net als in werkelijkheid lijken alle meteoren op het kaartje uit één punt te komen: de radiant, dat wordt aangegeven door een cirkeltje. Op de dag van het maximum is het cirkeltje geel gekleurd. Voor grotere zwermen worden meer meteoren getoond, en voor zwermen met een langere duur zijn de meteoren gedurende meerdere dagen op het kaartje te vinden. Zie ook de lijst met meteoorzwermen.

Overige objecten

De donkergrijze stippellijn die dwars over de hemel loopt is het vlak van de Melkweg. De wollige gebieden daaromheen zijn contouren van de Melkweg. Om de Melkweg te kunnen zien is een heldere nacht nodig en een donkere plaats, ver van de stad. Tenslotte zijn de belangrijkste deepsky-objecten aangegeven. Dit zijn sterhopen, nevels en sterrenstelsels die vaak net niet met het blote oog zichtbaar zijn, maar al wel met een verrekijker. Deze objecten staan weergegeven als de grijze symbooltjes en namen. De lijst rechtsboven (rechtsonder voor een horizonkaart) de kaart geeft een uitleg van de gebruikte symbooltjes. De zwakst getoonde objecten hebben een helderheid van magnitude +6,4 voor de hemelkaarten en +7,5m voor de horizonkaarten.

Gebruik van de kaarten

De hemelkaarten (behalve de kaart van de vaste sterrenhemel) geven de hele sterrenhemel — of een deel daarvan — weer voor een bepaald moment. Linksonder het kaartje zijn de datum en het tijdstip weergegeven waarvoor het kaartje geldt, alsmede de hoogte van de Zon en de Maan op dat moment. Voor alle sterrenkaarten geldt dat er gebruik wordt gemaakt van een projectie, wat ervoor zorgt dat delen van de kaart enigszins vertekend kunnen zijn (met name aan de randen). De sterrenbeelden kunnen er dan wat langgerekt of samengedrukt uitzien; de vorm blijft verder ongewijzigd.

Ronde hemelkaarten

Een ronde hemelkaart komt overeen met de volledige sterrenhemel. Als je nog niet veel ervaring hebt met het gebruik ervan, volg dan deze stappen:

print de kaart uit (gebruik de zwart-wit versie van de interactieve kaart) of zet deze zo groot mogelijk op het scherm van b.v. een tablet (gebruik de nachtkleuren)
ga met je gezicht naar het zuiden staan, en houd de kaart voor je met de 'Z' van zuid onderaan
leg je hoofd in je nek en beweeg de sterrenkaart mee, zodat je deze nog kunt zien; je kijkt nu recht omhoog en hebt het kaartje boven je hoofd
het punt recht boven je hoofd (het zenit) correspondeert met het midden van de kaart, aangegeven met het kruisje
de ronde rand van de kaart is de horizon en de vier rode letters naast de horizon geven de windrichtingen aan: (Z)uid is voor je, (N)oord achter je, en (O)ost en (W)est zijn links en rechts
probeer eerst de paar helderste sterren/planeten te matchen met de dikste punten op de kaart om de schaal te leren kennen
nu kun je ook de zwakkere sterren en sterrenbeelden vinden

Merk op dat, doordat je omhoog kijkt, oost en west zijn verwisseld ten opzichte van een landkaart (waarin je 'van boven' op de Aarde neerkijkt). Wanneer je een paar keer een kaartje hebt gebruikt is het vrij eenvoudig om de kaarten te 'lezen' vanaf het scherm, eventueel zonder een afdruk te maken.

Horizonkaarten

Voor de horizonkaarten geldt dat je ze voor je houdt, terwijl je met je gezicht in de windrichting staat die aangegeven is op het kaartje (de 'N', 'O', 'Z' of 'W' onderin in het midden). De horizon is de ronde grens tussen hemel en groen, het zenit is op het kaartje nog net zichtbaar als (een deel van) het kruisje midden bovenin de kaart. Volg de stappen 6 en 7 hierboven om de kaart met de sterrenhemel te matchen (zie ook Figuur 1 hieronder).


Figuur 1a: fotomontage van de sterrenhemel op 5 januari 2006 rond 0:35 uur.		Figuur 1b: horizonkaart voor 5 januari 2006 om 0:35 uur.

Geldigheid van de kaarten

Zoals gezegd gelden de kaarten strikt genomen voor Midden-Nederland en de aangegeven datum en tijdstip. Je zult echter merken dat de sterrenhemel nauwelijks anders is op andere plaatsen in Nederland en Vlaanderen, en dat alle sterren een stukje tegen de wijzers van de klok in gedraaid zijn wanneer je bijvoorbeeld een uur later kijkt (dit kun je zelf uitproberen op de interactieve kaart, door steeds een kaartje voor een uur later te maken. Kijk dan ook eens wat er gebeurt wanneer je verschillende kaartjes voor hetzelfde tijdstip maakt, maar dan steeds een dag later). Wanneer je hiermee rekening houdt, kun je de kaarten gedurende een groot deel van de nacht gebruiken. Ook kun je een gegeven kaart gebruiken om de sterrenhemel een paar dagen later, op hetzelfde tijdstip, te bekijken. De sterren en planeten verschuiven in een paar dagen immers nauwelijks. De enige uitzondering hierop is zoals gezegd de Maan, en soms Mercurius.

Zie ook:

@hemel_waarnemen volgen